گرچه آثار مهم توسعه‌اي (صنعتي، اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي و… ) طرح‌هاي فولادي پس از راه‌اندازي و بهره‌برداري اين طرح‌ها تجلي پيدا مي‌كند، اما به‌دليل سرمايه‌گذاري عظيم و حجم وسيع و تنوع فعاليت‌ها در مرحله اجرا و ساخت نيز اثرات چشمگيري در تحولات منطقه و محل اجراي آن دارند كه به اختصار در اين مبحث به اثرات مهم طرح‌ها هفت‌گانه در منطقه اشاره مي‌شود. 

طرح‌هاي هشت‌گانه فولادي استاني از مهم‌ترين طرح‌ها براي ايجاد توسعه متوازن در كشور ما هستند. در حال حاضر 7 طرح فولادي ( يك طرح در سال جاري به بخش خصوصي واگذار شد) شامل طرح فولاد چهار محال و بختياري، ميانه، ني‌ريز، قائنات، بافت، سبزوار، شادگان توسط شركت ملي فولاد ايران در هفت استان محروم و كمتر برخوردار كشور در حال اجرا هستند. فلسفه اصلي ايجاد اين طرح‌ها كمك به رشد و توسعه سريع مناطق محروم در راستاي استقرار عدالت و رشد متوازن مناطق و استان‌هاي مختلف كشور است. 

ظرفيت هر يك از اين طرح‌ها حدود 800 هزار تن فولاد خام درسال به‌صورت بيلت، بلوم، اسلب (قابل ارتقا به يك ميليون تن) است. 

ويژگي‌هاي مهم هفت طرح فولادي استاني 

ـ خدمات مشاوره‌اي و مهندسي و همچنين عمليات اجرايي اين طرح‌ها توسط شركت‌هاي مشاوره‌اي و شركت‌هاي پيمانكاري خصوصي داخلي در حال اجراست كه اين ويژگي در تقويت توان بخش خصوصي و بالا رفتن توان مهندسي و اجرايي و دانش فني اين شركت‌ها تاثير بسزايي خواهد داشت. 

ـ استفاده از توان داخلي براي بومي‌سازي تكنولوژي توليد فولاد كه در اين راستا گام‌هاي ارزشمندي از طراحي و ساخت بخش‌هاي اصلي تا طراحي و ساخت قطعات به شرح زير برداشته شد: 

ـ طراحي و ساخت واحد احياي مستقيم با استفاده از تكنولوژي كاملا ايراني پرد (pered) در 4 طرح استاني (ميانه، شادگان، بافت، ني‌ريز). 

ـ ساخت كوره‌هاي پاتيلي و قوس الكتريك با استفاده از توان داخلي 

ـ ساخت بخش اعظم تجهيزات انباشت و برداشت 

ـ ساخت جراثقال با ظرفيت حدود 80 تن 

ـ طراحي و ساخت بسياري از ماشين‌آلات و تجهيزات تخصصي و قطعات و… 

از جمله دستاوردهاي مهم بومي‌سازي و انتقال تكنولوژي است كه با اجراي اين طرح‌ها به‌وقوع پيوسته است. 

ـ ايجاد اشتغال بالا كه با راه‌اندازي كامل، حدودا در مجموع بين 6 هزار تا 7 هزار نفر به‌طور مستقيم و هزاران نفر به‌صورت غيرمستقيم در اين طرح‌ها مشغول به‌كار خواهند شد و صنايع بسياري اعم از بالادستي و پايين‌دستي نيز ايجاد شده يا در حال ايجاد هستند كه خود بر تعداد مشاغل مورد نياز خواهند افزود. 

ـ از ديگر ويژگي‌هاي اين طرح‌ها حجم بزرگ سرمايه‌گذاري در ايجاد اين طرح‌ها و همچنين گردش مالي مهمي كه پس رسيدن به توليد در منطقه ايجاد خواهد شد، است. پس از بهره‌برداري و رسيدن به توليد هر يك از طرح‌هاي گردش مالي سالانه حدود 7 هزار ميليارد ريال در منطقه ايجاد خواهند كرد كه اثرات توسعه اقتصادي مهمي در پي خواهند داشت. 

وضعيت و ميزان پيشرفت فيزيكي طرح‌هاي استاني 

به‌دليل آنكه واحدهاي احيا مواد اوليه واحدهاي فولادسازي را تامين مي‌كنند اصولا روال احداث كارخانه‌هاي فولادسازي بدين منوال است كه با اجراي واحدهاي احيا كار شروع مي‌شود و متعاقب آن فعاليت‌ها براي اجرا و اتمام واحدهاي فولادسازي شروع مي‌شود. در اجراي واحدهاي طرح‌هاي استاني نيز اين اصل رعايت شده، به‌عنوان مثال تا پايان آبان‌ماه سال جاري پيشرفت واحد احيا مستقيم و انباشت و برداشت در طرح فولاد سپيددشت چهارمحال و بختياري به بيش از 76 درصد رسيد، در حالي‌كه وضعيت پيشرفت واحد فولادسازي آن بنا بر اصل فوق‌الذكر به حدود 35 درصد رسيده است. 

پيشرفت واحد احياي مستقيم و انباشت و برداشت 7 طرح فولادي تا پايان آبان 1390 به شرح زير است: 

طرح فولاد چهارمحال و بختياري بيش از 76 درصد، طرح فولاد قائنات حدود 75 درصد، طرح فولاد شادگان حدود 71 درصد، طرح فولاد ني‌ريز حدود 69 درصد، طرح فولاد ميانه بيش از 66 درصد و طرح فولاد بافت و طرح فولاد سبزوار حدود 61 درصد است. 

واحدهاي فولادسازي اين طرح‌ها نيز با توجه به اصل ذكر شده، متناسب با پيشرفت واحدهاي احيا در هر يك از طرح‌ها در دست اجرا هستند، گرچه اثرات توسعه‌اي اين طرح پس از راه‌اندازي كامل اين طرح‌ها متجلي خواهد شد، اما اكنون در مرحله اجرا نيز هر كدام از طرح‌ها موجب تحولات بسيار مهمي در استان و منطقه احداث شده‌اند كه در اينجا به اختصار به تعدادي از موارد اشاره خواهد شد. 

اثرات مهم توسعه‌اي 7 طرح استاني 

بخشي از اهم اثراتي كه طرح‌هاي هفت‌گانه از زمان كلنگ‌زني تاكنون در منطقه داشته‌اند را مي‌توان به شرح زير خلاصه كرد: 

1. ارتقاي زيرساخت‌هاي ريلي، جاده‌اي و ارتباطي در منطقه و فعال شده ترمينال‌ها و آژانس‌هاي مسافري و فعال شدن امور فرودگاهي و باربري و حمل و نقل و مراكز خدمات شهري 

2. بالا رفتن رفاه اجتماعي و بهداشتي منطقه 

3. بالا رفتن توان فني و مهارت‌هاي كاري در تمام سطوح از كارگري تا تخصصي (شايان ذكر است در ابتداي اجراي طرح در هيچ‌يك از مناطق محل احداث نيروي كار صنعتي براي كار در اين طرح‌ها وجود نداشت، اما اكنون اغلب نيروهاي پيمانكاري از خود محل احداث تامين مي‌شوند). 

4. رونق يافتن بازارها و اقتصاد منطقه با توجه به حجم سرمايه‌گذاري و حجم عظيم فعاليت‌هاي مربوط به تامين و حمل مواد براي مرحله ساخت و خدمات مورد نياز دراين مرحله و… 

5. فراهم شدن زمينه لازم براي سرمايه‌گذاري و استقرار صنايع بالادستي و پايين‌دستي در مجاورت و در نزديكي محل ايجاد اين طرح‌ها 

6. ارتقاي توانمندي كارگاه‌هاي مستقر در محل احداث طرح‌ها 

7. كمك و جلوگيري از مهاجرت مردم به‌ويژه جوانان منطقه 

8. ايجاد ده‌ها هكتار فضاي سبز و كاشت هزاران اصله درخت در اطراف سايت‌ها (به‌عنوان مثال فقط در طرح فولاد قائنات 11 هكتار فضاي سبز ايجاد و 14 هزار اصله درخت پيرامون سايت كاشته شد) 

9. افزايش سطح فرهنگ ايمني و بهداشت كار در منطقه (در اين طرح‌ها فقط پيمانكاراني مي‌توانند كار كنند كه HSE-PLAN دارند.) 

10. افزايش گردش مالي بانك‌هاي منطقه و رونق بازارهاي محلي و استاني 

11. فراهم شدن تجربه ساخت برخي از تجهيزات صنعتي براي اولين بار درمنطقه محل احداث 

12. فراهم شدن زمينه براي ارتقاي بافت روستايي به بافت شهري در اطراف طرح‌ها و مشاركت طرح‌ها در ايجاد زير بناهاي مورد نياز 

13. كاهش ميزان بيكاري درمنطقه 

14. توسعه و فعال شدن مراكز خدماتي، رفاهي بهداشتي، آموزشي و دانشگاهي و فني و …در منطقه 

15. فراهم شدن زمينه ارتقاي زيرساخت‌هاي توسعه‌اي شبكه‌هاي مخابراتي (تلفن همراه و اينترنت و…)و توسعه زيرساخت‌هاي (برق، گاز و…) در منطقه 

16. فراهم شدن زمينه براي ايجاد جاده‌هاي ترانزيتي و تعريض جاده‌ها و سد سازي و احداث راه‌آهن … درتعدادي از محل‌هاي احداث طرح‌ها 

17. اشتغال حدود 240 نفر از افراد بومي در تخصص‌ها و سطوح مختلف به‌صورت مستقيم و اشتغال هزاران نفر به‌صورت فصلي و پيمانكاري دراين مرحله از ساخت (به‌عنوان مثال در قائنات حدود 410 نفر در ميانه حدود 300 نفر در چهار محال بختياري حدود 200 تا 300 نفر در شادگان حدود 350 نفر (گاهي به 750 نفر هم رسيد) در سبزوار و ني ريز و بافت نيز حدود 300 نفر در روز به‌صورت دوره‌اي و فصلي از طريق پيمانكاران در اين طرح‌ها مشغول به‌كار شده‌اند) 

همان‌طوري كه قبلا ذكر شد تعداد نيروهاي مورد نياز در هر يك از اين طرح‌ها به‌طور مستقيم حداقل 800 نفر است كه متناسب با پيشرفت طرح‌ها (عمدتا در مراحل پاياني) بقيه نيروهاي مورد نياز با اولويت افراد بومي جذب خواهند شد. 

18. ايجاد كار و فراهم شدن زمينه فعاليت براي بسياري از كارگاه‌هاي محلي و بالا رفتن توان صنعتي و تخصصي آنها (در ابتداي ايجاد اين طرح‌ها كمتر كارگاهي در محل مي‌‌توانست در كارهاي صنعتي اين طرح‌ها خدمات ارايه كند، اما اكنون بسياري از كارگاه‌ها به اين توان رسيده و خدمات ارايه مي‌كنند.) و… گوشه‌اي از تحولات در منطقه هستند كه تاكنون و در مرحله اجرا اين طرح‌ها در ايجاد آنها موثر بوده‌اند. 

اميد است با تلاش و همكاري همه دست‌اندركاران و با تكميل شدن و راه‌اندازي اين طرح‌هاي ملي شاهد رشد و توسعه سريع استان‌هاي ذيربط و همچنين كشور عزيزمان ايران باشيم. 

بهرام مسعودي، مدير روابط عمومي شركت ملي فولاد ايران و كارشناس صنعت فولاد