در نتیجه صحبت‌های متعددی از جایگزینی فولاد با سایر مواد اولیه می‌شود. با این وجود، بررسی‌ها حکایت از آن دارد که ویژگی‌های فولاد به‌قدری منحصر به فرد هستند که به این آسانی جایگزین نمی‌شود. به بیانی واضح‌تر امکان جایگزینی این فلز دست‌کم تا ۳۰ سال آینده وجود ندارد. البته در همین زمان استراتژی‌های گوناگونی برای کاهش آلایندگی‌های ناشی از فعالیت صنایع فولادی در دستور کار کشورها قرار گرفته است. چنانچه این مقررات اجرایی شوند می‌توان به بهبود این شرایط امید داشت.
فولاد، بدون جایگزین
فولاد درحال‌حاضر پرمصرف‌ترین فلز جهان است و تنوع و کاربرد گسترده آن بر اهمیت و اثرگذاری این فلز می‌افزاید. قابلیت بازیافت چندین باره فولاد بدون آنکه از کیفیت آن کاسته شود، نسبت بالای استحکام به وزن، قابلیت بازگشت‌پذیری و پایداری و فراوانی در طبیعت، از مهم‌ترین ویژگی‌های فولاد هستند که آن را از سایر فلزات متمایز می‌کند. در ادامه باید تاکید کرد که در طول سال‌های گذشته تلاش بسیاری برای توسعه صنعت فولاد شده تاجایی که درحال‌حاضر ۳۵۰۰ نوع مختلف فولاد در جهان وجود دارد که حدود ۷۵ درصد آن طی ۲۰ سال اخیر ایجاد شده است.
احترام به طبیعت
براساس گزارشی از صمت در طول سال‌های اخیر تلاش‌های گسترده‌ای برای کاهش آلایندگی صنایع و از جمله صنعت فولاد در دستور کار دولت‌ها قرار گرفته است. از جمله آنکه فناوری‌هایی در حال توسعه هستند تا با بهره‌گیری از آنها، گاز فرآیند فولادسازی را می‌توان به متانول و اتانول تبدیل کرد.
در ادامه باید خاطرنشان کرد که در طول سال‌های اخیر بازیافت ضایعات فولاد مورد توجه قرار گرفته و تاثیر بسزایی بر کاهش آلایندگی این صنعت دارد. در سال ۲۰۱۸، حدود ۶۳۰ میلیون تن از ضایعات فولاد بازیافت شده و زمینه کاهش انتشار ۹۵۰ میلیون تن گاز دی‌اکسید کربن را فراهم کرده است.
فولادهای جدید با استحکام بالاتر و وزن کمتر نیز زمینه کاهش آلودگی‌های محیط زیستی را فراهم کرده است. در واقع باید اذعان کرد که تحقیقات گسترده‌ای در همه زمینه‌ها روی تولید فولادهای پیشرفته در حال انجام است. علاوه بر این، جایگزینی برای این فلز دست‌کم تا ۳۰ سال آینده وجود ندارد.
به همین دلیل نیز فولادسازان بزرگ جهان با تلاش در مسیر رشد تولید تلاش می‌کنند و حتی شاهد ثبت رکوردهایی از تولید این فلز هستیم.
رشد ۴.۸ درصدی تولید فولاد
براساس گزارش منتشرشده از سوی ورداستیل، تولید جهانی فولاد خام برای ۶۴ کشور عضو این انجمن در ژانویه ۲۰۲۱ برابر ۱۶۲.۹ میلیون تن گزارش شده که در مقایسه با تولید این محصول در مدت مشابه سال ۲۰۲۰، رشد ۴.۸ درصدی داشته است.
بخشی از این رشد تولید را باید به امیدواری کشورها به خروج از رکود اقتصادی ناشی از اپیدمی ویروس کووید ۱۹ پس از کشف واکسن موثر این بیماری و امیدواری به رونق گرفتن توسعه اقتصادی در کشورها نسبت داد. به‌علاوه آنکه اقتصادهای بزرگ جهان برای رفع آسیب‌های ناشی از مشکلات اقتصادی، محرک‌های مالی را اختصاص داده‌اند. بدون تردید تخصیص این بسته‌های مالی تاثیر بسزایی بر خروج اقتصاد از رکود و افزایش تقاضا برای مواد اولیه همچون فولاد خواهد داشت. در چنین موقعیتی فولادسازان جهان نیز تلاش می‌کنند افت تولید فولاد خود را در سال ۲۰۲۰ جبران کنند.
میزان تولید فولاد جهان در ژانویه ۲۰۲۱ در اغلب مناطق جهان رو به رشد گزارش شده است. فقط از میزان تولید این فلز در کشورهای افریقایی، شمال امریکا و اتحادیه اروپا کاسته شده است. میزان تولید فولاد خام در افریقا برابر ۱.۲ میلیون تن گزارش شده که در مقایسه با مدت مشابه سال ۲۰۲۰، افت ۷.۹ درصدی را نشان می‌دهد. مجموع تولید فولاد در شمال امریکا و در مدت یادشده نیز برابر ۹.۶ میلیون تن برآورد شده که نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۱۹، افت ۷ درصدی را از آن خود کرده است. تولید فولاد خام در کشورهای عضو اتحادیه اروپا نیز افت محدود ۰.۴ درصدی را تجربه کرده و برابر ۱۲.۲ میلیون تن برآورد شده است.
مجموع تولید فولاد خام در کشورهای آسیایی و اقیانوسیه برابر ۱۱۹ میلیون تن گزارش شده است. فولادسازان بزرگی همچون چین، هند و ژاپن در این منطقه هستند. میزان تولید فولاد در این منطقه و در مدت مشابه سال گذشته رشد ۶.۳ درصدی را از آن خود کرده است. میزان تولید فولاد در منطقه سی‌آی‌اس نیز در ژانویه سال ۲۰۲۰ برابر ۹.۲ میلیون تن گزارش شده که نسبت به تولید در مدت مشابه سال ۲۰۲۰، رشد ۴.۵ درصدی را از آن خود کرده است.
بیشترین رشد تولید فولاد خام به کشورهای امریکای جنوبی تعلق دارد. میزان تولید این کشورها رشد ۱۱.۴ درصدی داشته و به ۳.۸ میلیون تن رسیده است. تولید فولاد در سایر کشورهای اروپایی نیز افزایش قابل‌توجه ۱۱.۲ درصدی را از آن خود کرده و به ۴.۴ میلیون تن افزایش یافته است. میزان تولید فولاد در منطقه خاورمیانه در ماه ژانویه ۲۰۲۱ نیز برابر ۳.۶ میلیون تن گزارش‌شده که در مقایسه با مدت مشابه سال ۲۰۲۰ فقط افزایش محدود ۱.۵ درصدی را تجربه کرده است.
آینده فولاد در سایه پیمان پاریس
حفظ محیط زیست، کنترل میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای و همچنین کنترل گرمایش زمین در سال ۲۰۱۵ و در قالب پیمان پاریس به امضای اکثریت کشورهای جهان رسید و تعهدات هر کشور به‌عنوان مبنای کنترل محیط‌زیست از سال ۲۰۲۰، لازم‌ا‌لاجرا شد. البته با رصد عملکرد کشورهای مختلف مشخص می‌شود که اغلب کشورها فقط به ظاهر به این پیمان متعهد هستند اما در عمل مقررات ویژه‌ای را در راستای تعهدات این پیمان اجرایی نکرده‌اند.
ایالات متحده نیز در دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ از این پیمان خارج شد و عملا هیچ اقدامی در راستای اجرای اهداف یادشده ترتیب نداد. البته انتخاب جو بایدن به‌عنوان رئیس‌جمهوری جدید ایالات متحده امیدهایی را برای توجه هرچه بیشتر به این پیمان زنده کرد. براساس پیمان پاریس تا انتهای قرن کنونی حداکثر افزایش درجه حرارت زمین نباید بیش از ۲ درجه از دمای دوران پیش‌صنعتی زیادتر شود؛. بدین‌ترتیب با مقررات سختگیرانه‌ای در صنعت فولاد روبه‌رو خواهیم شد. توجه به این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که ۸ درصد کل آلودگی کره زمین از عملکرد فولادسازان ناشی می‌شود.
در چنین شرایطی، فعالان صنعت فولاد در تلاشند انتشار کربن را کاهش دهند. در همین راستا نیز تغییر نیازهای مشتری و هدایت آن به سمت استفاده از فولادهای دوستدار محیط‌زیست در رده اهداف این شرکت‌ها قرار گرفته است. این راهکار از سوی بسیاری از صنایع به‌ویژه صنعت اتومبیل‌سازی آغاز شده است.
گفتنی است چین نیز به‌عنوان بزرگ‌ترین فولادساز جهان تولید آلایندههای کربنی در این صنعت را مورد توجه قرار داده است. هدف‌گذاری کلان این کشور برای کاهش سطح دی‌اکسیدکربن به سال ۲۰۶۰ باز می‌گردد. اما براساس دستورالعمل رئیس‌جمهوری چین به فولادسازان این کشور، این صنعتگران برای کاهش آلایندگی تا سال ۲۰۳۰ فرصت دارند. البته فولادسازان چینی برای تحقق تولید فولاد بدون انتشار گاز دی‌اکسیدکربن زودتر از موعد اقدام کرده‌اند و انتظار می‌رود این هدف را قبل از سال ۲۰۳۰ محقق کنند. چنانچه کاهش آلایندههای محیط زیستی در اولویت فولادسازان و کشورهای مختلف قرار گیرد، نباید به رشد قابل‌توجه تولید این محصول در سال‌های آینده امید داشت. درواقع توجه به حفظ شاخصه‌های محیط زیستی نسبت به رشد تولید و افزایش تولید در اولویت قرار می‌گیرد. هرچند هنوز برای مشخص شدن نتایج زود است.
سخن پایانی
صنایع فولادی در سال ۲۰۲۰ روزهای دشواری را به‌دلیل شیوع ویروس کرونا و کاهش رشد اقتصادی پشت‌سر گذراندند. با این وجود در ماه‌های انتهایی این سال و با کشف واکسن موثر کووید ۱۹ و همچنین تلاش دولت‌های بزرگ برای بهبود شرایط اقتصادی، تقاضا برای این فلز افزایش یافت. حال بسیاری از فولادسازان در تلاشند با افزایش تولید خود در مسیر جبران عملکرد خود بربیایند. بر همین اساس نیز در نخستین ماه از سال ۲۰۲۱ شاهد رشد ۴.۸ درصدی فولاد در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته بودیم. البته در همین دوران دوباره صحیت‌هایی از آلایندگی صنعت فولاد و تلاش برای کنترل آن به میان آمده است. ۸ درصد از کل آلودگی کره زمین از عملکرد فولادسازان ناشی می‌شود که رقم قابل‌توجهی است. حال چنانچه رفع این آلایندگی در اولویت دولت‌ها و همچنین فولادسازان قرار گیرد باید باز هم شاهد تغییر در روند سیاست‌گذاری این صنعت باشیم
مرضیه احقاقی