فرصت جهانی برای صنایع معدنی
همه شواهد از ایجاد فضایی بسیار مناسب برای رشد درآمدهای صادراتی کشور در بخش فلزات غیرآهنی حکایت دارد؛ اما در این همایش که برای چهارمین سال متوالی با حضور مقامات دولتی؛ مدیران صنایع مس، آلومینیوم، سرب و روی و طلا و نیز فعالان بخش خصوصی و صاحبان تشکل‌های حرفه‌‌‌ای بخش معدن در هتل المپیک تهران برگزار شد، روندهای کلی صنایع غیرآهنی در ایران و جهان مورد بررسی قرار گرفت. برخی از کارشناسان و فعالان معدنی معتقدند به دلیل جهش شدید قیمت فلزات غیرآهنی ناشی از انتقال بزرگ جهان به عصر اقتصاد سبز و بدون کربن، ایران میتواند با توسعه صنایع معدنی و تولید بیشتر فلزات غیرآهنی نظیر مس و آلومینیوم، میلیاردها دلار به حجم صادرات سالانه‌‌‌اش اضافه کند.
با این‌حال یک نگاه دیگر معتقد است دولت در مسیر سیاستگذاری برای چنین جهشی باید جایگاه بخش خصوصی را به رسمیت بشناسد. از نظر تحلیلگران، ایران برای استفاده از فرصت جهانی پیش‌روی بخش معدن نیازمند توجه به سه‌راهبرد است که باید به آنها در مدیریت بخش معدن توجه کند؛ سه‌راهبردی که تحقق آنها، استفاده از فرصتهای طلایی افزایش تقاضای جهانی را برای بخش معدن ایران ممکن می‌کند. از نظر فعالان بخش‌خصوصی و مدیران صنایع غیرآهنی، سه‌موضوع در زمره مهم‌ترین فرصت‌‌‌ها و چالش‌‌‌های پیش‌روی صنایع غیرآهنی ایران هستند؛ «به رسمیت شناختن نقش بخش خصوصی در مسیر توسعه کشور»، «اهمیت همسو شدن با تحولات اقتصاد بین‌الملل» و «توجه به مسائل تحول انرژی، کربن‌‌‌زدایی و انقلاب چهارم صنعتی» مهم‌ترین موضوعاتی هستند که در صورت لحاظ شدن در راهبرد توسعه صنعتی و معدنی کشور می‌‌‌توانند ایران را به بازیگری موثرتر در بازار فلزات غیرآهنی طی دهه‌‌‌های آینده تبدیل کنند. نیاز ۱۰۰میلیارد دلاری ایران به سرمایه‌گذاری برای ورود به مسیر توسعه از مهم‌ترین نکاتی بود که در این همایش از سوی برخی از فعالان بخش معدن مطرح شد.
ضرورت‌های توسعه اقتصادی
رئیس اتاق بازرگانی تهران نیز در این همایش با اشاره به روند فزاینده رشد تولید فلزات غیرآهنی که در صنایع مختلف کاربرد دارد، تاکید کرد: اقتصاد کشور برای رشد نیازمند سرمایه‌گذار است و قطعا بخشی از این سرمایه باید از خارج تامین شود. مسعود خوانساری، همچنین از ضرورت تدوین استراتژی اقتصادی برای کشور سخن گفت و افزود: روزگاری، مس تنها در آشپزخانه‌‌‌ها به کار برده می‌‌‌شد؛ اما اکنون، کمتر صنعتی را مشاهده می‌‌‌کنید که از این فلز یا آلومینیوم استفاده نکند. همچنین انقلابی که لیتیوم در حوزه انرژی و جایگزینی انرژی‌‌‌های فسیلی ایجاد کرده، بر کسی پوشیده نیست؛ همچنین دیگر فلزات غیرآهنی که تقریبا هیچ تکنولوژی یا صنعت جدیدی نیست که این فلزات در آن کاربرد نداشته باشند.
وی با اشاره به برخی ویژگی‌‌‌های منحصربه‌‌‌فرد این نوع فلزات از جمله وزن کم، مقاومت بالا در برابر خوردگی و امکان تفکیک و بازیافت بی‌‌‌پایان در آنها، اظهار کرد: خوشبختانه متوسط رشد سالانه تولید دوفلز مس و آلومینیوم در ایران از سال ۱۳۶۳ تا ۱۳۹۹ مثبت بوده و میزان این رشد به ترتیب ۹/ ۶درصد و ۹/ ۴درصد بوده که بالاتر از رشد صنعتی است.
خوانساری با ابراز امیدواری نسبت به اینکه برگزاری این همایش به شناخت بیشتر موانع توسعه این صنایع و همچنین رونق آن در سال‌های آتی منتهی شود، گفت: مهم‌ترین عامل موفقیت هر بخش از صنعت به مسائل کلان کشور بازمی‌گردد که مهم‌ترین آن ثبات اقتصادی است. اگر ثبات اقتصادی برقرار شود، تمام بخش‌‌‌های اقتصادی در مسیر رشد قرار می‌‌‌گیرند.
وی افزود: اگر چهار شاخص ثبات اقتصادی شامل رشد، نقدینگی، تورم و ارز را مورد بررسی قرار دهیم، در این صورت، بیشتر به تنگناهایی که کشور با آن مواجه است، پی می‌‌‌بریم. رئیس اتاق تهران در ادامه به وضعیت رشد طی دهه‌‌‌های اخیر اشاره کرد و گفت: متوسط رشد اقتصادی طی ۴۰سال گذشته حدود ۲درصد بوده و این رقم در ۱۰سال گذشته به حدود صفر و نزدیک به یک تنزل پیدا کرده است؛ در حالی که کشور با رشد اقتصادی صفر و یک نمی‌‌‌تواند توسعه پیدا کند. ممکن است، به صورت مصداقی در برخی بخش‌‌‌ها رشد بیشتر رقم بخورد؛ اما این روند نمی‌‌‌تواند پایدار باشد و حرکت یک‌بخش نمی‌‌‌تواند ثبات اقتصادی را در کل اقتصاد ایجاد کند. بنابراین کشور به رشد بالای اقتصادی به میزان متوسط بیش از ۴درصد نیاز دارد که متاسفانه تاکنون محقق نشده است. خوانساری سپس از تورم به عنوان دومین شاخص اثرگذار بر ثبات اقتصادی یادکرد و افزود: متوسط نرخ تورم طی چهار دهه گذشته، حدود ۲۰ تا ۲۲درصد بوده و این رقم در سال‌جاری به بیش از ۴۴درصد افزایش پیدا کرده است؛ حال آنکه در میان ۱۸۶کشور، کمتر از ۱۰کشور دارای تورم دورقمی هستند که ایران نیز جزو آنهاست. تورم بالا یکی از موانع اصلی توسعه اقتصادی کشور است و نقدینگی که میتواند به حوزه‌‌‌های مولد هدایت شود، به دلیل مشکلات تورمی مساله‌‌‌ساز شده است.
وی همچنین با اشاره به آثار نوسانات نرخ ارز بر سرمایه‌گذاری اظهار کرد: نبود ثبات اقتصادی، امنیت سرمایه‌گذاری را دچار اختلال کرده است؛ به طوری که طی سه‌سال گذشته، رشد سرمایه‌گذاری نسبت به استهلاک منفی شده و این خطر بزرگی است؛ گویی در این سال‌ها از ذخیره‌‌‌ها مصرف کرده‌‌‌ایم. این وضعیت را میتوان با شرایط منابع آبی در کشور مقایسه کرد؛ چنان‌که با افزایش عمق چاه‌‌‌ها طی سالیان گذشته، اکنون سفره‌‌‌های زیرزمینی نیز از آب تهی شدهاند و امروز خطر فرونشست پدید آمده است. اگر در اقتصاد نیز همین روند ادامه پیدا کند، ممکن است در شرایطی قرار بگیریم که نتوانیم به‌راحتی نرخ سرمایه‌گذاری را مثبت کنیم و این خطر بزرگی است.
رئیس اتاق تهران با بیان اینکه یکی از مباحث حائز اهمیت در حوزه امنیت سرمایه‌گذاری، مهاجرت نخبگان است، ادامه داد: اگر توسعه دو بال داشته باشد، یکی از این بال‌‌‌ها سرمایه و دیگری نیروی کار است. متاسفانه امروز کمتر جوانی را میتوان سراغ گرفت که در اندیشه دریافت پذیرش از دانشگاه‌‌‌های بین‌المللی یا مهاجرت نباشد. شرکت‌های استارت‌آپی نیز با وضعیتی مواجه شدهاند که نیروهایشان هر ماه نسبت به ماه گذشته در حال کاهش است. بنابراین هم نبود سرمایه و هم خروج نخبگان از کشور نیازمند توجه جدی است. وی در ادامه گفت: طی یک مطالعه در اتاق بازرگانی، راهبردهای اقتصادی ۱۱کشور همسایه مورد بررسی قرار گرفت و نتایج این بررسی نشان می‌‌‌داد که در راهبردهای اقتصادی ۹کشور، ایران جزو ۱۰شریک نخست تجاری این کشورها قرار ندارد.
اگرچه تمرکز برنامه‌‌‌های تجاری ایران عمدتا بر استفاده از ظرفیت همسایگان معطوف شده و بخش عمده صادرات ایران به کشورهایی نظیر عراق، افغانستان، ترکیه و امارات صورت می‌گیرد؛ اما متاسفانه در استراتژی‌‌‌های کلان این کشورها، ایران جزو اولویت‌‌‌ها نیست. خوانساری گفت: اگرچه چنین فرض شده که میتوان روی ظرفیت همسایگان حساب باز کرد، باید این واقعیت را هم پذیرفت که کشورهای همسایه ما تنها ۵درصد اقتصاد جهانی را به خود اختصاص داده‌‌‌اند و ۹۵درصد اقتصاد جهان در اختیار کشورهای دیگر است. اگر قرار بر جذب سرمایه و تکنولوژی است، باید قبول کنیم که تکنولوژی در این ۱۱کشور همسایه ایران نیست، بلکه در اختیار کشورهایی است که دور از این منطقه هستند.
وی با بیان اینکه نمی‌‌‌توان کشوری را یافت که بدون سرمایه‌گذاری خارجی و انتقال تکنولوژی توسعه پیدا کرده باشد، توضیح داد: این کشورها بر انقلاب صنعتی چهارم، هوش مصنوعی و تکنولوژی و نوآوری‌‌‌های جدید متمرکزند. اما متاسفانه ما در ایران، همچنان در حال بحث در مورد مشکلات و مسائل اولیه هستیم. هنوز نمی‌‌‌دانیم که جایگاه بخش خصوصی کجاست و روزبه‌‌‌روز نهادهای عمومی غیردولتی بیشتر رشد پیدا‌کرده و بخش خصوصی ضعیف‌‌‌تر می‌شود. در حالی که اگر کشوری توسعه پیدا می‌کند، در وهله نخست بخش خصوصی آن کشور مورد احترام واقع شده و رشد کرده است. رئیس اتاق تهران با تاکید بر اینکه کشور بدون ارتباط منطقی با دنیا اعم از همسایگان و کشورهای دوردست و نیز بدون جذب سرمایه‌گذاری خارجی و همچنین جلوگیری از مهاجرت نخبگان نمی‌‌‌تواند رشد بیش از ۴ تا ۵درصد داشته باشد، افزود: بدون توجه به این مسائل و با روند رو به رشد جمعیت، تامین نیازمندی‌‌‌های کشور با مشکل مواجه شده و عملا کشور به سمتی سوق می‌‌‌یابد که مردم از رفاه نازل‌‌‌تری بهره‌‌‌مند شده و سفره مردم کوچک‌تر خواهد شد و به این ترتیب اقتصاد کشور هم به سرنوشت آب‌‌‌های‌زیرزمینی دچار می‌شود. رئیس اتاق تهران در ادامه با ابراز امیدواری نسبت به اینکه نظام تصمیم‌گیری کشور، به‌سرعت در مورد ترسیم استراتژی اقتصادی کشور تصمیم بگیرد، ادامه داد: تدوین این استراتژی باید به‌گونه‌‌‌ای باشد که همه بخش‌‌‌ها در آن جایگاه خود را بیابند و از همه مواهب این کشور از قبیل منابع طبیعی و موقعیت استراتژیک که کمتر کشوری از آن برخوردار است، بهره‌‌‌مند شوند.
یک فرصت بزرگ برای ایران
اردشیر سعدمحمدی، دیگر مهمان این نشست بود که در خصوص انگیزه‌های سرمایه‌گذاری برای بخش خصوصی به ارائه سخنرانی پرداخت. وی ضمن یادآوری نیاز کشور به سرمایه‌گذاری ۱۰۰میلیارد دلاری برای حرکت در مسیر توسعه، اظهار کرد: سودآور بودن صنعت مس به دلیل تقاضای داخلی و خارجی، از فرصت دوبرابر شدن درآمد صادراتی ایران در دهه پیشرو حکایت دارد. مدیرعامل شرکت ملی صنایع مس ایران در جریان برگزاری «چهارمین همایش و نمایشگاه چشم‌‌‌انداز صنایع فلزات غیرآهنی ایران و فناوری‌‌‌های وابسته با نگاهی به تولید و بازار» گفت: با ملاحظه عوامل کلیدی رشد تقاضای بلندمدت مس، میتوان به نکته مهمی پی برد.
ما به لحاظ اقتصادی در دهکده جهانی زندگی می‌‌‌کنیم، بنابراین باید همراستا با سیاست‌‌‌های اقتصاد بین‌الملل شرایط خود را تبیین کنیم. ما یا به جریان آب یعنی روند حاکم بر اقتصاد جهان می‌‌‌پیوندیم و از صندلی خود محافظت می‌‌‌کنیم و از فرصت‌‌‌ها حداکثر بهره را می‌‌‌بریم یا اینکه زمان و فرصتهای رشد را از دست می‌‌‌دهیم. امروز فرصت بزرگی پیش‌روی کشور است که میتوان از فرصت تقاضای جهانی رو به رشد برای مس حداکثر استفاده را کرد. اکتشافات چشمگیر اخیر کشور، به‌ویژه در منطقه سریدون، موجب شد تا میزان ذخایر مس کشور حدود ۵/ ۴میلیارد تن افزایش یابد. از آنجا که در دهه آینده حدود ۵/ ۱۰میلیون تن تقاضای جدید در بازار جهانی مس ایجاد خواهد شد، کشور میتواند جایگاه مشخصی در این زمینه و کسب درآمدهای ارزی و رشد صادرات داشته باشد. در این مسیر در کنار استفاده از آخرین فناوری‌‌‌های روز و تکنولوژی پیشرفته، حفظ و استفاده از نیروی انسانی متخصص و مجرب حیاتی است.
سعدمحمدی در ادامه افزود: نگاهی به میزان تقاضای مس در جهان نشان می‌دهد که در سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۳۵ رشد سالانه آن به میزان ۲/ ۲درصد خواهد بود. اینکه از معدن یا بازیافت قراضه این رشد تامین شود مبحث دیگری است. برای مس غلیظ‌شده رشد سالانه ۷/ ۱درصدی و برای بازیافت قراضه رشد سالانه ۷/ ۴درصدی پیش‌بینی شده است. از منظر سرانه و نسبت جمعیت، تقاضای مصرف مس ایران به میزان ۱/ ۲درصد در سال در حال رشد است که وقتی این را در کنار تقاضای فزاینده جهانی برای مس می‌‌‌گذاریم، از وجود تقاضای داخلی و خارجی روبه رشد برای این فلز حکایت دارد؛ موضوعی که پالش مثبتی برای سرمایه‌گذاری است.
وی با اشاره به فرصت بزرگ کسب درآمد از بازار جهانی مس تصریح کرد: نکته دیگری که در خصوص بازار جهانی مس اهمیت دارد، این است که در سال ۲۰۲۱، حدود ۹۹درصد بنگاه‌‌‌های فعال در صنعت مس در جهان فعالیت توام با سودآوری داشته‌‌‌اند که این نکته نیز برای جهت‌‌‌گیری سرمایه‌گذاران حائز اهمیت است. نکته دیگری که باید به آن توجه شود، این است که در ایران دوبرابر روند جهانی رشد تقاضای مصرف مس داریم. میزان جهانی مصرف مس نسبت به هر یک‌میلیون دلار GDP از سال ۲۰۱۶ به این سو در حال افزایش است. دیگر نکته مهم وضعیت اقتصادی چین است. در سال ۲۰۲۲ تولید ناخالص ملی این کشور حدود ۵/ ۵درصد رشد خواهد کرد. در فاصله ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۶ نیز برنامه این کشور رشد سالانه ۶/ ۶درصدی است. نکته مهمی که باید به آن توجهی کرد، تعریفی است که چین در مسیر چنین رشدی از رشد صنعت خودرو دارد. رشد بخش خودرو در سال ۲۰۲۲ در چین ۵/ ۱۷درصد است که با چنین جهشی تا سال ۲۰۲۶ کل مصرف سالانه چین در این حوزه به ۶/ ۱۳میلیون تن میرسد. باید نگاه بین‌المللی را در روندهای کشورها و مناطق مختلف جهان از جمله در اروپا، آمریکا و آمریکای شمالی و نیز آسیا دید. در همه این مناطق سهم رشد بخش خودرو بالاتر از سهم رشد اقتصادی است. آیا ما نیز در کشور برنامه‌‌‌ای همسو با اقتصاد بین‌الملل داریم؟ من از طریق این تحلیل می‌‌‌خواهم به این جمع‌‌‌بندی برسم که ما کجاییم، چکار باید بکنیم و چگونه به اهداف مدنظر خود برسیم. مدیرعامل شرکت ملی صنایع مس ایران گفت: به‌طور کلی منظورم این است که آینده صنعت مس با آینده اقتصاد جهان که اقتصاد سبز است، گره خورده است. وقتی در سطح بین‌المللی درباره اقتصاد صحبت می‌شود، بحث توسعه خودروهای الکتریکی کاملا جدی است. در کنار روند ترویج سریع خودروهای الکتریکی، تسریع حرکت به سمت انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر دیگر موضوعی است که محل بحث است. سرمایه‌گذاری بیشتر در زیرساخت‌‌‌های محدود شبکه برق، دیگر رویکرد غالب جهان در سال‌های آتی در عرصه اقتصاد است.
سهم برق از تامین انرژی جهان هم‌‌‌اکنون ۱۸درصد است که این عدد تا سال ۲۰۵۰ به ۵۱درصد افزایش پیدا می‌کند. مهم‌ترین عنصر در تحقق این وضعیت فلز مس است. نتایج تقاضای بالاتر ناشی از اقتصاد سبز در دنیا از وجود شکاف عرضه چشمگیر طی دهه جاری خبر می‌دهد که این موضوع به معنی حفاظت چشمگیر و قدرتمند از رشد قیمت مس است. افزایش مصرف جهانی کاتد به بیش از ۶/ ۱۰میلیون تن که ۵/ ۳۹درصد بیشتر از گذشته است، چشم‌‌‌انداز بخش مس را به‌خوبی نشان می‌دهد. سعدمحمدی اظهار کرد: اگر قرار است کشور را توسعه دهیم، نیازمند ۱۰۰میلیارد دلار سرمایه‌گذاری جدید هستیم. استفاده از زمان به نحو احسن در کشور، به شکلی که منافع مناسبی حاصل شود، یک ضرورت است. امروز اگر به سمت مصرف انرژی خورشیدی حرکت کنیم که هیچ هزینه‌‌‌ای بابت مباحث عملیاتی ندارد، میتوان انتشار آلاینده را تا سه‌برابر کمتر از سطحی که امروز داریم رساند. باید توجه کنیم که از ناحیه میزان انتشار آلاینده در محصولات تولیدی خود در دهه آینده با مشکلاتی روبه‌رو خواهیم شد. عدم‌پایبندی به تعهدات کنوانسیون‌‌‌های بین‌المللی، مانع جدی صادرات کشور در سال‌های آینده خواهد بود، به طوری که ابدا کالاهای ما را خریداری نمی‌‌‌کنند.
راز جهش چشمگیر قیمت مس
سعد عبدی، دیگر مهمان این همایش بود که با بررسی روندهای جهانی حاکم بر فلزات غیرآهنی، سعی کرد به تبیین فراز و فرود تقاضای فلزاتی نظیر مس، آلومینیوم، نیکل، سرب، روی و طلا بپردازد. مدیر امور برنامه‌‌‌ریزی و نظارت شرکت ملی صنایع مس ایران گفت: با بررسی وضعیت حاکم بر بازارهای معاملاتی در شانگهای یا بورس لندن (شاخص LME) میتوان به وضعیتی که در آینده برای قیمت فلزات مختلف غیرآهنی پیش می‌‌‌آید، رسید و اوج‌‌‌گیری تولید مس و تداوم قیمت بالای این فلز را پیش‌بینی کرد. وی با اشاره به تحولات جنگ اوکراین و تاثیر آن بر اقتصاد اروپا و جهان اظهار کرد: با توجه به سطوح پایین موجودی مس در انبار بورس‌‌‌ها، وقفه در صادرات مس روسیه، امکان جایگزینی مس روسیه را برای مصرف‌کنندگان بازار با مشکل مواجه می‌‌‌سازد. در فلز سرب نیز صادرات ۱۱۱هزار تنی روسیه طی سال ۲۰۲۱ باید در تحلیل قیمت این فلز در سال پیشرو لحاظ شود. مدیر امور برنامه‌‌‌ریزی و نظارت شرکت ملی صنایع مس ایران درباره فلز روی نیز گفت: به‌‌‌نظر میرسد وقفه احتمالی در بازار روی روسیه تاثیر قابل‌توجه و مستقیمی بر بازار جهانی روی داشته باشد و انتظار می‌رود افزایش تعرفه‌‌‌های انرژی اثر محسوسی بر بازار حساس اروپا بگذارد.
چالش‌‌‌ها و فرصتهای صنعت آلومینیوم ایران
قائم‌‌‌مقام مدیرعامل شرکت آلومینیوم جنوب (سالکو) مهمان دیگر این نشست بود که به ارائه مهم‌ترین چالش‌‌‌ها و فرصتهای پیش‌روی این صنعت در ایران پرداخت. عبدالحسین محرابیان، وابستگی بالا به واردات مواد اولیه موردنیاز در جریان تولید، هزینه بالای تولید ناشی از بهای انرژی در کنار تقاضای چشمگیر در بازارهای داخلی و خارجی را از جمله چالش‌‌‌ها و فرصتهای پیش‌روی صنعت آلومینیوم دانست و با اشاره به چهار موضوع مهم پیش‌روی صنعت آلومینوم در جهان گفت: افزایش تقاضا برای آلومینیوم در صنایع مختلف، بحران انرژی در کشورهای بزرگ تولیدکننده، کاهش ظرفیت تولید کشورهای بزرگ تولیدکننده آلومینیوم دنیا به‌منظور رسیدن به اهداف کربنی طبق توافق‌نامه پاریس و بهبود شرایط اقتصادی پساکرونا و افزایش تقاضا مهم‌ترین زمینه‌‌‌های افزایش قیمت فلز آلومینیوم در وضعیت فعلی و سال‌های پیش‌‌‌روست. وی خاطرنشان کرد: در افق ۲۰۲۶ کل ارزش بازار جهانی آلومینیوم به ۲۵۰میلیارد دلار خواهد رسید. ضمن اینکه با توجه به رشد ۲درصدی سالانه تولید این فلز، رسیدن به تولید ۷۵میلیون تن در سال ۲۰۲۶ دور از انتظار نیست. محرابیان برآورد کرد که ایران در سال ۱۴۰۱ میتواند مجموع تولید آلومینیوم خود را به ۷۷۸هزار تن برساند.